1. TÜRKİYE – RUSYA DİPLOMATİK İLİŞKİLERİN KURULUŞ TARİHİ:

İki ülke arasındaki diplomatik ilişkilerin başlangıç noktası 1492 yılına kadar gitmektedir. O dönemde Osmanlı İmparatorluğu'nun tahtında II. Bayezid, Rusya tahtında ise III. İvan bulunmaktaydı. Rusya'daki Prensleri (Knez) ve Derebeyleri kendi etrafında toplayan III. İvan Rus Devleti'nin kurucusu sayılmaktadır.

III. İvan Kırım sahillerine ve Azak Denizi'ne yerleşmiş Osmanlılarla dostluk kurmak ve Rus tüccarlarına iş olanakları sağlamak amacıyla Kırım Hanı Mengli Giray aracılığıyla İstanbul'a bir diplomatik heyet göndermek isteğini yazılı olarak duyurmuştur. Bu Rus belgesinin tarihi 31 Ağustos 1492'dir. Bu belge 500 yılı aşkın diplomatik ilişkilerin başlangıcını oluşturmaktadır.

Çarlık Rusyası İstanbul’daki daimi elçiliğini 1702 yılında açmıştır. Bu Çarlık Rusyası’nın yurt dışındaki ilk daimi elçiliğidir.

Osmanlı döneminde Çarlık Rusyasına 1793 yılında ilk elçi Rasih Paşa gönderilmiş olup, St. Petersburg’da geçici bir dönem görev yapmıştır. St. Petersburg’daki ilk daimi elçilik II. Mahmud döneminde 1836 yılında açılmıştır. İlk elçi Mehmet Emin Ali Paşa burada yaklaşık bir yıl görevde kalmıştır.

Atatürk'ün, 26 Nisan 1920 tarihinde Büyük Millet Meclisi Başkanı sıfatıyla Lenin'e gönderdiği ve karşılıklı ilişki tesisi teklifini de içeren mektuba Sovyet Dışişleri Komiseri (Bakanı) Çiçerin'in 3 Haziran 1920 tarihinde olumlu cevap verdiği kayıtlıdır. Bu nedenle Türkiye'nin Sovyetler Birliği’ni, dolayısıyla Rusya'yı tanıma tarihi olarak 26 Nisan 1920'yi zikretmek mümkündür.

2. BÜYÜKELÇİLİĞİN FAALİYETE BAŞLAMA TARİHİ:

Kurtuluş Savaşı sırasında Sovyet Rusya’yla çeşitli temaslar gerçekleşmekle birlikte, Moskova'ya atanan ilk Büyükelçimiz Ali Fuat Cebesoy 21 Kasım 1920 tarihinde atanmış, 19 Şubat 1921 tarihinde Moskova’ya gelerek göreve başlamıştır.

Diğer yandan, Ankara'da sürekli görev yapan ilk Rus diplomatı ise 15 Aralık 1920'de göreve başlayan “Yetkili Temsilci” (Büyükelçi muadili) unvanını haiz Budu Medivani’dir.

3. BÜYÜKELÇİLİĞİN BAĞLI BİRİMLERİ:

-Türk Silahlı Kuvvetleri Ataşeliği (1921 yılında ilk Büyükelçi’yle aynı dönemde Askeri Ataşe’nin de göreve başladığına dair bilgiler mevcuttur.)

-Ticaret Müşavirliği (1930’lardan bu yana faaliyette olup, kesin kuruluş tarihi tesbit edilememiştir.)

-Din Hizmetleri Müşavirliği (1993)

-Ekonomi Müşavirliği (1995)

-Eğitim Müşavirliği (1994)

-Basın Müşavirliği (1992)

-Kültür ve Tanıtma Müşavirliği (1995)

-Çalışma ve Sosyal Güvenlik Müşavirliği (2014)

4. BÜYÜKELÇİLİK BİNALARININ TARİHİ ÖZELLİKLERİ:

İkametgah:

Bolşaya Nikitskaya 43/A numarada bulunan ve mülkiyeti Türkiye Cumhuriyetine ait olan Büyükelçilik ikametgahı tarihi bir binadır.

Şu anda ayrı mülkiyetlere konu olan 43 ve 43a numaralı arsalar daha önceleri birleşikti. 43a numaralı arsa üzerinde, XVIII. yüzyıl sonlarında ünlü Rus yazar Lev Tolstoy'un dedesi General N.S.Volkonskiy'e ait bir ahşap ev bulunuyordu. General Volkonskiy, Tolstoy’un ünlü “Savaş ve Barış” romanında Prens Nikolay Sergeyeviç Bolkonskiy’e ilham kaynağı olmuştur. Binanın 1812 yılında bir yangın neticesinde yok olması üzerine General Volkonskiy'nin kızı ve Lev Tolstoy'un annesi Prenses Maria Nikolayevna arsayı Yarbay Azançevski'nin eşi Tatyana Afanasyevna Azançevskaya'ya satmıştır. Prenses Maria Nikolayevna Tolstoy’un “Savaş ve Barış” romanında aynı isimle yer almıştır.

Arsa 1883 yılına kadar Azançevski'lerin mülkiyetinde kalmış, daha sonra Rus iş ve sanat tarihinin ünlü şahsiyetlerinden ve 1905 devrimcilerine yardımlarıyla bilinen Savva Morozov tarafından satın alınmıştır. Arsanın resmi sahibi ise, Morozov'un eşi, eski tekstilci Zinaida Grigoryevna olmuştur.

Arsa 1898 yılında ise Valentin Asigkritoviç Balin tarafından satın alınmıştır. Vladimir ilinde 4000 işçinin çalıştığı bir tekstil fabrikasının sahibi olan Balin, Moskova’nın tanınmış burjuva ailelerinden birine mensuptu.

Halen Türkiye Cumhuriyeti Büyükelçisi'nin ikametgahı olarak kullanılan malikane, Balin tarafından 1900-1901 yılları arasında, mimar N.G.Zelenin tarafından çizilen projeye göre inşa ettirilmiştir.

1917 Ekim devrimi sonrasında millileştirilen bina, 1919 yılında Askeri İşler Komiserliği bünyesindeki “Tsentroplenbej” Esirler ve Mülteciler Merkezi'ni barındırmıştır. 1922 yılında Sovyet Rusya'daki aç insanlara yardım dağıtmak üzere kurulan “Nansen Komitesi” ve 1923'te Açlara Yardım Amerikan Derneği sözkonusu binayı kullanmışlardır. 1923 yılında Bolşevik Hükümeti binayı, bir yabancı misyona tahsis edilmek üzere Dışişleri Komiserliğine devretmiştir.

Bilahare Türk Hükümeti binayı Büyükelçilik olarak kiralamış ve Şubat 1924-Mart 1973 tarihleri arasında binayı hem kançılarya hem ikametgah olarak kullanmıştır.

Bina Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti tarafından 16 Temmuz 1971 tarihinde satın alınmış olup, anılan tarihten bu yana sadece Büyükelçilik ikametgahı olarak kullanılmaktadır.

Sözkonusu bina 2006-2007 yıllarında büyük çaplı bir onarım ve restorasyondan geçmiştir.

Kançılarya binası:

Mülkiyeti Türkiye Cumhuriyeti’ne ait olan kançılarya binasının bulunduğu sokak, 1934-1938 yılları arasında “Sovyetskiy Arkitektor” kooperatifi tarafından (proje sahipleri: A.V.Şusyev ve A.K.Rostkovskiy) inşa edilen ve Rostovskaya Naberajnaya No.5 adresindeki büyük konut binasının önünde bulunan Blagoveşenskiy Kilisesi'nin adıyla anılmaktaydı. Bu sokağın Rostovskiy olarak adlandırılması, Blagoveşaniya kilisesini de yaptıran (1412-1413) Büyük Rostov Şehri Piskoposu'nun şimdiki 7. Rostovskiy sokağında ikamet etmiş olmasından kaynaklanmaktadır.

1993 yılında satın alınmadan önce konut olarak kullanılan kançılarya binası ile bu binaya bitişik iki lojman binası, 1913 yılında yapılan binanın sadece dış duvarları korunmak suretiyle bir Türk inşaat şirketi tarafından baştan inşa edilmiştir.

5. BÜYÜKELÇİLİK BİNALARINA İLİŞKİN GENEL BİLGİLER:

İkametgah: Bolşaya Nikitskaya, 43/A adresinde bulunan bina 1924-1971 tarihleri arasında kiralık olarak kullanılmış, bilahare satın alınmıştır.

Kançılarya: 1921-1924 tarihleri arasında Treti Meşansky Per.

1924-1971 tarihleri arasında Bolşaya Nikitskaya, 43/A

1971-1993 tarihleri arasında Vadkovskiy Per.

26 Aralık 1993 tarihinde satın alınan 7. Rostovskiy Per., 12 adresindeki binada bulunmaktadır. RF’de yürürlükte bulunan mevzuat gereği, bina Türkiye Cumhuriyeti’ne, arsası ise Rusya Federasyonu’na ait bulunmaktadır.